bokow_logo_300
bokow-logo-menu

Bliżej natury czyli opis bukowskiej przyrody

Zapraszamy do odświeżonego działu „Przyroda” w zakładce „Przewodnik po Bukowie”. Dziękujemy za obszerne opracowanie panu Markowi Jędra, a państwa zachęcamy do lektury.

ŚRODOWISKO

Buków leży na obszarze Pogórza Wielickiego, mezoregionu fizycznogeograficznego, który wchodzi w skład Zewnętrznych Karpat Zachodnich (J. Kondracki, A. Richling). Powierzchnia Bukowa to około 300 hektarów co stanowi około 7% powierzchni całej powierzchni gminy Mogilany. Zdecydowana większość terenów Bukowa to grunty niezalesione. Brak szczegółowych danych o procentowym udziale lasów w całkowitej powierzchni wsi.

Częścią zalesionych terenów zarządza leśnictwo, część należy do Agencji Własności Rolnej, a jeszcze inna część to tereny, które w wyniku zaniechania upraw rolnych ulegają stopniowej sukcesji i porastają je z roku na rok coraz starsze drzewa. Szacunkowa ocena pozwala jednak stwierdzić że powierzchnia zadrzewiona stanowi około 7-10% całkowitej powierzchni wsi.
Na terenie Bukowa brak zbiorników wodnych. Występują trzy potoki, z których największy to zamykający południową granicę wsi i wpadający do Skawinki potok Włosanka. Dwa pozostałe wpadają do Włosanki i biegną mniej więcej wzdłuż wschodniej oraz zachodniej granicy wsi na południe. Zabudowa Bukowa jest stosunkowo zwarta i koncentruje się mniej więcej wokół osi drogi Mogilany-Skawina. Resztę obszaru wsi pokrywają pola, łąki oraz mniejsze lub większe skupiska drzew, znacząco urozmaicające krajobraz a zarazem podnoszące wartość przyrodniczą, dzięki różnorodności siedlisk. W granicach Bukowa nie ma żadnych rezerwatów przyrody.

Typowe niezamieszkałe środowiska Bukowa to pola i łąki poprzecinane mozaiką zadrzewień. Niektóre fragmenty nadal są uprawiane jednak na ich sporej części zaprzestano jakichkolwiek prac rolniczych. Większość fragmentów zadrzewień to młodniki brzozowe lub olchowe. W dolnej części potoku płynącego wzdłuż wschodniej granicy wsi znajduje się atrakcyjny przyrodniczo las łęgowy olszowy, który zwłaszcza wiosną przy wyższym poziomie wód, jest okresowo zalewany. To bardzo ważny przyrodniczo typ siedliska, niestety w Polsce coraz rzadziej spotykany. W związku z osuszaniem gruntów i melioracjami, biotopy te coraz częściej znikają z naszych krajobrazów.

Za największe walory przyrodnicze wsi należy więc uznać swoistą mozaikę siedlisk, które stanowią idealne miejsca dla wielu gatunków roślin i zwierząt. To właśnie duża bioróżnorodność wpływa zazwyczaj pozytywnie na liczbę występujących w środowisku gatunków oraz większą stabilność środowiska.

DRZEWA

Jak zaznaczono we wstępie tylko kilka procent powierzchni Bukowa pokrywają zwarte zadrzewienia. Krajobraz niezabudowanych obszarów wsi poprzecinany jest jednak szeregiem wąskich pasów zadrzewień, zagajników i śródpolnych kęp.

Do najczęściej występujących gatunków drzew zaliczyć możemy brzozę (Betula sp.), wierzbę (Salix sp.), olszę (Alnus sp.), topolę (Populus sp.), klona (Acer sp.) oraz dęba (Quercus sp.). Wiele miejsc, na których zaprzestano upraw zarasta stopniowo młodnikami olchowo-brzozowymi. Szczególnie w południowej części wsi jest to dobrze widoczne. Również na niekoszonych łąkach można zauważyć coraz częściej pojawiające się pojedyncze małe okazy drzew. Oprócz brzozy i olszy często są to pojedyncze siewki dębu.

Swoistą ciekawostką jest występowanie na południowych stokach Bukowa stosunkowo dużej ilości głogu (Crategus sp.). Występuje on tam głównie w formie krzewiastej, jednak niektóre osobniki mają już całkiem imponujące rozmiary, a pamiętać należy że gatunek ten rośnie niezwykle wolno. Na uwagę zasługują również rosnące wzdłuż potoków i niektórych przydrożnych rowów wierzby głowiaste, które kiedyś byłe nieodzownym elementem krajobrazu wiejskiego. Wyjątkowe kształty zawdzięczają one regularnemu przycinaniu konarów, co dawało kiedyś mieszkańcom spore źródło zaopatrzenia w drewno. Dzisiaj są one często traktowane jako mniej atrakcyjne i stopniowo znikają z naszego krajobrazu.

ROŚLINY, GRZYBY

W całym obszarze Karpat Zachodnich występuje około 1000 gatunków roślin. Nie są znane szczegółowe opracowania florystyczne z terenu  Bukowa, jednak zapewne występuje tutaj kilkaset gatunków roślin.

Większość nieuprawianych obszarów porasta duża ilość gatunków traw. W lesie łęgowym spotkać można między innymi podagrycznik pospolity (Aegopodium podagraria), kostrzewę olbrzymią (Festuca giganthea), wiązówkę błotną (Filipendula ulmaria), czy równie pospolity bluszczyk kurdybanek (Glechoma hederacea). Wczesną wiosną fragmenty łęgu pokrywają również duże ilości knieci błotnej (Caltha palustris) oraz zawilca gajowego (Anemone nemorosa).

Do innych stosunkowo pospolicie  występujących w Bukowie gatunków roślin można zaliczyć: miodunkę plamistą (Pulmonaria officinalis), ostrożeń błotny (Cirsium palustre), stokrotkę pospolitą (Bellis perennis), wrotycz pospolity (Tanacetum vulgare), ziarnopłon wiosenny (Ficaria verna) czy złoć żółtą (Gagea lutea).

Najbardziej zaszczytne miejsce na liście flory Bukowa zajmuje storczyk plamisty (Dactylorhiza maculata), które wiele okazów możemy podziwiać od maja do lipca. Jego kwiaty zebrane są w kłos i posiadają zazwyczaj fioletowe zabarwienie, jednak zdarzają się również okazy bardzo jasne.

Grzyby reprezentuje w obrębie Bukowa również spora liczba gatunków. Najbardziej rzucające się w oczy to oczywiście te jadalne. Są wśród nich m.in. borowiki, koźlarze, maślaki, gąski i gołąbki. Można jednak spotkać wiele innych, niekoniecznie jadalnych  gatunków. Wczesną wiosną warto podziwiać oryginalną w kształcie czarkę szkarłatną (Sarcoscypha coccinea). W 2009 roku znaleziono również jeden egzemplarz przypominający kształtem niezwykłego grzyba okratka australijskiego (Clathrus archeri), który coraz częściej odnotowywany jest w Polsce.

BEZKRĘGOWCE

Bezkręgowce to olbrzymia grupa zwierząt obejmująca obecnie ponad 30 typów zwierząt, w skład której wchodzą między innymi tak liczebne jednostki jak np. owady (w samej Polsce około 30 tysięcy gatunków). Inne liczne grupy bezkręgowców to mięczaki i skorupiaki. Nie jest więc możliwe przeprowadzenie nawet pobieżnych badań tej grupy zwierząt na zdecydowanej większości terenów.

Również w Bukowie można jedynie bazować na przypadkowych obserwacjach najbardziej charakterystycznych i rzucających się w oczy gatunków. Dodatkowym utrudnieniem jest fakt olbrzymiego podobieństwa wielu gatunków, których oznaczenie niejednokrotnie wymaga wysokiej specjalizacji a nawet urządzeń laboratoryjnych. Tradycyjnie najłatwiej zauważalną w terenie grupę stanowią owady. W obrębie Bukowa istnieje wiele gatunków owadów reprezentujących m.in. takie rzędy jak błonkoskrzydłe, chrząszcze, motyle, muchówki, prostoskrzydłe czy skorki.

Warto odnotować w Bukowie obecność jednego z największych gatunków owadów w Polsce jakim jest turkuć podjadek (Gryllotalpa gryllotalpa), którego długość ciała dochodzi do około 6 cm. Gatunek ten, który większość swojego życia spędza pod ziemią, żywi się larwami owadów oraz korzeniami roślin. Turkuć należy również do jednych z najgłośniejszych owadów świata. Jego głos przy bezwietrznej pogodzie można usłyszeć z odległości około kilometra. To bardzo charakterystyczny długotrwający tryl, słyszalny zazwyczaj w ciepłe letnie wieczory.

Na bukowskich łąkach można obserwować wiele gatunków motyli dziennych tak pospolitych jak chociażby rusałka pawik (Inachis io) czy modraszek Ikar (Polyommatus icarus). W 2008 roku zaobserwowano w Bukowie jednego z piękniejszych i bardzo rzadkich motyli polskich, pazia królowej (Papilio machaon). Kiedyś stosunkowo popularny, jednak obecnie wskutek nowoczesnego rolnictwa jego liczebność drastycznie spadła.

PŁAZY I GADY

W Polsce występuje 18 gatunków płazów i 10 gatunków gadów. Na terenie Bukowa można stwierdzić co najmniej 2 gatunki płazów i 4 gatunki gadów. Płazy Bukowa reprezentują ropucha szara (Bufo bufo) i żaba trawna (Rana temporaria). Nie można wykluczyć występowania kilku innych gatunków płazów żyjących w podobnych środowiskach w tym rejonie Polski.

Stwierdzone na terenie Bukowa gady to jaszczurka zwinka (Lacerta agilis), padelec zwyczajny (Anguis fragilis), zaskroniec zwyczajny (Natrix natrix) oraz żmija zygzakowata (Vipera berus). O ile płazy spotkać możemy w środowiskach raczej podmokłych i wilgotnych, to gady preferują przede wszystkim siedliska suche i dobrze nasłonecznione.

PTAKI

Najliczniej reprezentowaną grupę kręgowców Bukowa stanowią ptaki. Urozmaicone środowiska sprzyjają tej grupie zwierząt oferując z jednej strony szereg dogodnych miejsc do zdobywania pokarmu a z drugiej atrakcyjne miejsca do gniazdowania. Jednak z racji braku zbiorników wodnych czy terenów podmokłych, zdecydowaną większość awifauny Bukowa stanowią ptaki wróblowe (śpiewające).

Kilkuletnie obserwacje autora pozwoliły stwierdzić blisko osiemdziesiąt gatunków ptaków w obrębie Bukowa. Do najpospolitszych można zaliczyć między innymi sikorę bogatkę (Parus major), modraszkę (Cyanistes caeruleus), czarnogłówkę (Poecile montana), piecuszka (Phylloscopus trochilus), pierwiosnka (Phylloscopus collybita), gajówkę (Sylvia borin), piegżę (Sylvia curruca), cierniówkę (Sylvia communis), kapturkę (Sylvia atricapilla), jaskółkę dymówkę (Hirundo rustica), jaskółkę oknówkę (Delichon urbica), szpaka (Sturnus vulgaris), trznadla (Emberiza citrinella), skowronka (Alauda arvensis), rudzika (Erithacus rubecula), kopciuszka (Phoenicurus ochruros), sójkę (Garrulus glandarius) oraz srokę (Pica pica).

Z gatunków mniej licznych ale regularnie spotykanych na terenie Bukowa warto wymienić pustułkę (Falco tinnunculus), przepiórkę (Perdix perdix), kukułkę (Cuculus canorus), dzięcioła zielonosiwego (Picus canus), kruka (Corvus corax), gąsiorka (Lanius collurio), wilgę (Oriolus oriolus), grubodzioba (Coccothraustes coccothraustes), derkacza (Crex crex) oraz świerszczaka (Locustella naevia). Swoistą ciekawostką było stwierdzenie w sezonie lęgowym pokrzewki jarzębatki (Sylvia nissoria), która w ostatnich latach jest w Polsce ptakiem nielicznym.

Brak dużych i zwartych kompleksów leśnych ogranicza liczne występowanie ptaków drapieżnych oraz ptaków typowych dla starszego drzewostanu. Jednak bliskość lasów w sąsiednich miejscowościach (a zwłaszcza Lasu Bronaczowa z rezerwatem „Kozie Kąty”) pozwala na obserwacje na terenie Bukowa kilku ciekawych zalatujących z tamtych terenów gatunków. Można do nich zaliczyć myszołowa (Buteo buteo), kobuza (Falco subbuteo) czy dzięcioła czarnego (Dryocopus martius).

Pomimo braku zbiorników wodnych można nad Bukowem obserwować przelatujące kormorany (Phalacrocorax carbo), mewy pospolite (Larus canus), śmieszki (Larus ridibundus), łabędzie nieme (Cygnus olor), krzyżówki (Anas platyrhynhos) oraz czaple siwe (Ardea cinerea). Z kierunku przelotu można wnioskować że udają się one na żerowiska na zbiorniku Dobczyckim. W okresie jesiennym i wiosennym istnieje również szansa na obserwacje typowo przelotnych gatunków, takich jak np. żuraw (Grus grus), gęś gęgawa (Anser anser) czy orlik krzykliwy (Aquila pomarina).

SSAKI

Na terenie Polski odnotowano sto kilkanaście gatunków żyjących w naturze ssaków. W Bukowie można spotkać kilkanaście z nich. Do najpospolitszych należą zapewne niebyt lubiane przez mieszkańców krety (Notoryctes typhlops), których liczebność należałoby szacować w tysiącach lub może nawet dziesiątkach tysięcy osobników. Również do grona bardzo licznie występujących należy wiele gatunków myszowatych, nornikowatych, ryjówkowatych i być może popielicowatych, które aby jednak dokładnie opisać potrzebne byłyby szczegółowe badania, ponieważ w obrębie tych czterech grup można rozróżnić blisko 30 gatunków.

Inne ssaki, które można spotkać to jeże (Erinaceus europaeus), wiewiórki (Sciurus vulgaris), zające (Lepus europaeus), lisy (Vulpes vulpes), kuny domowe (Martes foina), dziki (Sus strofa), sarny (Capreolus capreolus) oraz jelenie (Cervus elaphus).

Jedną z trudniej identyfikowalnych grup są nietoperze. Obserwowano do tej pory jedynie gacka szarego (Plecotus austriacus) jednak istnieją szanse na występowanie innych gatunków rzędu Chiroptera. W styczniu 2011 roku obserwowano również na terenie Bukowa stosunkowo rzadkiego już w Polsce gronostaja (Mustela erminea). Pełni on w ekosystemie niezwykle ważną rolę regulatora populacji gryzoni, ponieważ żywi się w dużej części myszowatymi oraz nornikowatymi.

Część z wymienionych powyżej gatunków może żyć na terenie samego Bukowa, jednak obecność niektórych z nich jak np. jelenia czy lisa zawdzięczamy zapewne sąsiedztwu z większymi obszarami leśnymi – głównie z lasem Bronaczowa.

 

PODSUMOWANIE

Bardzo często nasze wyobrażenia o przyrodzie najbliższej okolicy bazują na największych i najbardziej rzucających się w oczy gatunkach. Jednak to tylko znikomy fragment wszystkich żyjących na danym terenie gatunków. Badania przyrodnicze pozwalające na dokładne poznanie składu fauny i flory prowadzone są zazwyczaj w atrakcyjnych przyrodniczo terenach i służą lepszemu poznaniu całego ekosystemu oraz monitoringowi danej jednostki. Stąd więc bardzo trudno o wyczerpujące dane w literaturze na temat świata roślinnego i zwierzęcego z obszarów wiejskich oddalonych od zwartych kompleksów przyrodniczych, takich jak parki narodowe i krajobrazowe, puszcze, duże kompleksy leśne, duże zbiorniki i cieki wodne.

Z racji ogromnej ilości czasu potrzebnego na prowadzenie regularnych badań, zapewne nigdy nie będzie możliwe dokładne opisanie a następnie monitoring tego typu miejsc. Prawdziwa siła poznawcza środowisk przyrodniczych w pobliżu zamieszkałych miejscowości tkwi w długoletnich obserwacjach bardzo wielu osób, zazwyczaj samych mieszkańców. Bardzo ważną rolę odgrywa w tym edukacja młodych pokoleń, których świadomość przyrodnicza oraz znajomość poszczególnych gatunków roślin i zwierząt jest z roku na rok coraz bardziej zadowalająca. Miejmy nadzieję że nie inaczej będzie z poznawaniem przyrody Bukowa.

Marek Jędra

Poinformuj innych o tym artykule
Facebook
LinkedIn
Twitter
WhatsApp
Pinterest
Email
Informuj mnie o nowościach na stronie

Nasza strona na Facebook'u

Kalendarz PUBLIKACJI
listopad 2024
PWŚCPSN
 123
45678910
11121314151617
18192021222324
252627282930